Jak zachować się w Nepalu? - Manalay

Jak zachować
się w Nepalu?

W Nepalu współistnieje wiele różnych grup etnicznych, z których każda ma własne, złożone obyczaje. W dolinie Katmandu, gdzie mieszają się najbardziej, stopień tolerancji dla różnych ubrań i stylów życia jest największy – podróżnicy wyczuwają to od razu, a często także nadużywają. Jednak w mniejszych lokalizacjach nasze zachowanie bądź ubiór może czasem zostać odebrane jako obraźliwe. Im dalej zaś i wyżej, tym luźniejsze – ponownie – obyczaje – normy zachowania wyznaczane przez Hindi są bowiem jedynie częściowo podzielane przez buddyjskie i animistyczne grupy etniczne.
Nie martw się więc – na pewno będziesz popełniał gafy w czasie swojego pobytu w Nepalu, które Nepalczycy będą jednak przyjmować najwyżej z pobłażliwym uśmiechem. 🙂 Poniższa lista nie jest więc tak restrykcyjna, jak mogłoby się wydawać.

1. Bycie uprzejmym
Jako obcokrajowiec zapewne będziesz obiektem zainteresowania, a na ulicy lub szlaku może dołączyć do ciebie ktoś, kto po prostu chce porozmawiać. Nepalczycy będą stale chcieli się zaprzyjaźnić, wymieniać adresy, robić z Tobą zdjęcia i otrzymywać uroczyste obietnice, że do nich napiszesz.
Pozdrawiając Nepalczyków tradycyjnym namaste („Pozdrawiam Boga w tobie”), dłonie trzymaj razem, jakby modląc się – to jeden z najbardziej uzależniających nepalskich zwyczajów. Nie jest to jednak zwykłe pozdrowienie: pomyśl o nim raczej jak o pytaniu „co u Ciebie?” niż zwykłym „cześć”. Jeśli chcesz okazać szacunek, namaskar jest wariantem bardziej formalnym.
Innym zachwycającym aspektem nepalskiej kultury są pieszczotliwe określenia, jakimi Nepalczycy zwracają się do siebie: warto nauczyć się didi („starsza siostra”), bahini („młodsza siostra”), daai („starszy brat”), bhaai („młodszy brat”), buwa („ojciec”) i aamaa („matka”). Aby być bardziej formalnym, po prostu dodaj -ji na końcu czyjegoś nazwiska.
Słowo dhanyabaad jest zazwyczaj tłumaczone jako „dziękuję”, ale zazwyczaj jest zarezerwowane dla czynu wykraczającego poza zakres obowiązków – więc jeśli czujesz, że masz coś do powiedzenia, thank you jest także szeroko rozumiane.
Gesty „tak” i „nie” są również mylące dla obcokrajowców. Aby zasygnalizować zgodę, należy przechylić głowę lekko w jedną, a następnie w drugą stronę. Aby powiedzieć „nie”, trzymaj jedną rękę przed sobą, dłonią do przodu, i obróć delikatnie nadgarstek, tak jakbyś dopasowywał bransoletkę; potrząsanie głową w sposób zachodni wygląda zbyt podobnie do „tak”. Aby wskazać jakiś przedmiot, użyj podbródka zamiast palca.

2. Kasta i status
Choć Nepal jest mniej sztywny niż większość Indii, to pojęcie kasty jest głęboko zakorzenione w psychice narodowej. Nepal „zniósł” system kastowy w 1963 roku, ale zmiana dawnych nawyków trwa od tysiącleci. Chociaż zawody się zmieniają, a małżeństwo z miłości jest coraz bardziej popularne, kasta i status nadal decydują o tym, kogo większość Nepalczyków może (lub musi) poślubić, gdzie mogą żyć i z kim mogą się spotykać. Cudzoziemcy są technicznie bezkastyczni, ale na odległych, zachodnich wzgórzach można ich uznać za nieczystych dla ortodoksyjnych, należących do wysokiej kasty Hindusów. Gdziekolwiek podróżujesz, powinieneś być wrażliwy na drobne ograniczenia dotyczące kast: na przykład, możesz nie zostać wpuszczony do kuchni w hinduskim domu wysokiej kasty.
Równie ważny jest status (ijat). Podczas pierwszego spotkania Nepalczycy przestrzegają rytuału wzajemnego wypytywania się o imię, miasto rodzinne i zawód, co pomaga określić względny status, a tym samym prawidłowy poziom szacunku. Jako mieszkaniec Zachodu masz duży status i jesteś (relatywnie) bajecznie bogaty.

3. Jedzenie
Prawdopodobnie najwięcej nepalskich tabu dotyczy jedzenia. Jedną z podstawowych zasad jest to, że po dotknięciu ust coś jest zanieczyszczone (jutho) dla wszystkich innych. Jeśli bierzesz łyk z czyjejś butelki z wodą, staraj się nie dotykać ust (to samo dotyczy Twojej własnej). Nie jedz z cudzych talerzy ani nie proponuj nikomu jedzenia, którego spróbowałeś; nie dotykaj również gotowanego jedzenia, dopóki go nie kupisz.
Podczas jedzenia rękami należy używać tylko prawej dłoni. Lewa ręka jest zarezerwowana do mycia po defekacji; można jej użyć do trzymania szklanki lub naczynia, ale nie wycieraj nią ust ani nie podawaj jedzenia. Najlepiej podawać i odbierać wszystko prawą ręką. Aby okazać szacunek, przekazuj pieniądze, jedzenie lub prezenty obiema rękami lub prawą ręką, podczas gdy lewa dotyka nadgarstka.

4. Ubiór
Nepalczycy są wrodzonymi konserwatystami w podejściu do ubrań i warto wiedzieć, jak wypaść korzystnie. Poniższe wskazówki dotyczą szczególnie świątyń i klasztorów.
Mężczyźni powinni zawsze nosić koszulę w miejscach publicznych, a w miarę możliwości długie spodnie (krótkie spodenki – szorty – są akceptowalne na popularnych szlakach trekkingowych). Dla kobiet w wioskach tradycyjne jest sari lub spódnica do połowy łydki, choć spodnie są obecnie również akceptowane. Ramiona powinny być zakryte – t-shirty na ramiączkach to dość ryzykowny wybór. Dziewczęta w Katmandu i Pokharze noszą spodenki lub krótkie spódnice, ale jest to stosunkowo nowe zjawisko i turyści nie powinni się tak ubierać. Ogólnie rzecz biorąc, schludny, czysty wygląd świadczy o szacunku. Nieschludni podróżni mogą być traktowani znacznie mniej uprzejmie.
Kiedy nepalscy mężczyźni kąpią się publicznie, robią to w bieliźnie, a kobiety – pod lungi (sarongiem). Oczekuje się, że podobnie będzie w przypadku cudzoziemców. W Nepalu czoło jest uważane za najświętszą część ciała i niegrzeczne jest dotykanie głowy dorosłego Nepalczyka. Stopy są najbardziej nieczystą częścią, więc nie stawiaj swoich na krzesłach lub stołach, a siedząc, staraj się nie kierować podeszw stóp na nikogo.
Mężczyźni, którzy darzą się sympatią, często trzymają się za ręce w miejscach publicznych – czego nie można powiedzieć o zakochanych parach. Małżeństwa, które przytulają się lub całują publicznie, w najlepszym przypadku zwrócą na siebie niepożądaną uwagę. Uścisk dłoni jest coraz popularniejszy, ale nie wszystkie kobiety będą czuły się komfortowo ściskając dłoń mężczyzny.

5. Świątynie i domy
Główne świątynie hinduskie lub ich wewnętrzne części są zazwyczaj niedostępne dla niewierzących, którzy są potencjalną przyczyną rytualnego zanieczyszczenia. Jeśli jednak zostaniesz wpuszczony, okaż szacunek, zdejmij buty przed wejściem, nie rób zdjęć (chyba, że poprosiłeś o zgodę) i zostaw kilka rupii w pudełku z darowiznami. Staraj się nie dotykać datków ani miejsc kultu.
Podobna etykieta obowiązuje w buddyjskich świątyniach i klasztorach. Jeśli masz okazję wziąć udział w audiencji u lamy, to tradycją jest wręczanie mu kata (uroczysty biały szalik, zazwyczaj sprzedawany w pobliżu). Spaceruj po buddyjskich stupach i zabytkach zgodnie z ruchem wskazówek zegara.
Jeśli zostaniesz zaproszony na posiłek do prywatnego domu, możesz przynieść owoce lub słodycze, ale nie oczekuj wylewnego podziękowania. Zdejmij buty przy wejściu lub postępuj zgodnie z przykładem gospodarza. Kiedy podawane jest jedzenie, można się spodziewać, że najpierw będziesz jeść, więc nie będziesz w stanie podążać za wskazówkami gospodarza. Bierz mniej niż jesteś w stanie zjeść – prośba o dokładkę jest najlepszym komplementem. Posiłek podawany jest zazwyczaj pod koniec spotkania; po zakończeniu jedzenia wszyscy się rozchodzą.

6. Nagabywanie
Nepalski gwar odczujesz już na lotnisku lub na dworcu autobusowym, gdzie liczni lokalsi będą namawiać Cię do zatrzymania się akurat w ich hotelu bądź skorzystania akurat z ich taksówki. Jednak w większości przypadków Nepalczycy są mniej agresywni niż ich indyjscy bracia, a jeśli wkraczasz do Nepalu z północnych Indii, gdzie agresywne nagabywania muszą być stanowczo zwalczane, powinieneś przygotować się na zmianę podejścia. Ignoruj całkowicie zaczepki, a najpewniej zostaniesz pozostawiony w spokoju. Jeśli to nie zadziała, poproś kulturalnie o odejście – agresywne odpędzanie przyniesie raczej odwrotny efekt.
Strefy turystyczne są pełne innych indywidualnych przedsiębiorców i pośredników. Bileterzy, rikszarze, właściciele pensjonatów próbują zrobić wszystko, aby zainteresować nas swoją usługą. Choć wyeliminowanie pośrednika daje większą kontrolę nad transakcją, to kilka rupii (i uśmiechów) skierowanych do osób, których usług możemy ponownie potrzebować, uczynią pobyt bardziej przyjemnym.

7. Jałmużny
Przebywając w Nepalu, z całą pewnością spotkasz mnóstwo osób proszących o datki. Początkowo na pewno ruszy Cię sumienie, jednak wkrótce przywykniesz. Największym dylematem jest jednak to, jak poradzić sobie z uprawiającymi ten proceder dziećmi.
Część żebrzących jest w stanie całkiem nieźle zarobić na datkach. Hinduiści i buddyści mają bowiem długą i zaszczytną tradycję dawania jałmużny trędowatym, niepełnosprawnym, sadhu i mnichom. W Nepalu nie ma zasiłku dla bezrobotnych, a wielu z nich nie może pracować i nie ma rodziny, więc uciekają się do żebractwa.
W całym Nepalu – przede wszystkim na szlakach turystycznych – dzieci będą Cię oblegać. Wielokrotne usłyszysz na swój widok namaste lub hello – często dzieci proszą o „dolara”, „czekoladę” lub „długopis”. Nie są sierotami ani żebrakami, tylko zwykłymi uczniami, którzy widzieli zbyt wielu dobrze sytuowanych, acz bezmyślnych turystów rozdających drobne prezenty gdziekolwiek się udali. Delikatne, ale stanowcze hoina holaa! („Nie sądzę!”) powinno wystarczyć. Niewiele dzieci kiedykolwiek prosiłoby Nepalczyków o pieniądze, więc reagowanie jak miejscowy szybko ich zawstydzi. Czasami jednak będą godzinami nalegać; najlepszą obroną jest poczucie humoru i/lub strategiczny brak zaangażowania.
Dzieci ulicy to inny przypadek – nie dawaj im pieniędzy (nie bezpośrednio) i obserwuj swój portfel.